Zarys gramatyki .

RZECZOWNIKI .

Osoby .

.

I - jeg ( w wymowie : aj - jaj - czesto skracane w mowie potocznej do - ja )

are - er ( ar - er )

you - du ( ju - du )

he - han ( hi - han ) - zwierzeta plci meskiej - hanner

she ( + s ) - hun ( zamiana 1 litery a - u ) - zwierzeta plci zenskiej - hunner

we - vi ( wi - vi )

you - I ( ju - i )

they - de ( dej - di )

Zaimki osobowe .

.

min - mój        vores - nasz

din - twój       jeres - wasz

hans - jego    deres - ich

hendes - jej

Tworzenie liczby mnogiej rzeczowników .

.

Normalnie poprzez dodanie -er do liczby pojedynczej

advokat - adwokat

advokater - adwokaci

lub -e jezeli slowo w liczbie pojedynczej konczy sie na -r

lærer - nauczyciel ( od ang. learn )

lærere - nauczyciele

W krótkich slowach nastepuje zdublowanie spólgloski aby nie rozciagnac samogloski

( samogloski przed pojedyncza spólgloska wymawia sie dlugo )

kat - kot       katte - koty

Czesto nastepuje podmiana samogloski w slowach bardziej uzywanych .

moder - matka ang. ( ang. mother ) potocznie - mor [ muo ]

mødre - matki

Tworzenie zawodu mezczyzny wykonujacego dana czynnosc poprzez dodanie -er do rzeczownika lub -r do czasownika w bezokoliczniku

wykonujacego dana czynnosc poprzez dodanie -er do rzeczownika lub -r do czasownika w bezokoliczniku

hjælp - pomoc

hjælpe - pomagac

hjælper - pomagajacy ( jednak pomocnik to medhjælper = med + hjælper )

Tworzenie zawodu kobiety najczesciej poprzez dodanie koncówki zenskiej - erske .

najczesciej poprzez dodanie koncówki zenskiej - erske .

sygepleje - ( syge + pleje = opieka nad chorymi )

sygeplejerske-( syge + pleje + erske ) - opiekunka chorych

Tworzenie niektórych rzeczowników od przymiotników poprzez dodanie koncówki - hed .

poprzez dodanie koncówki - hed .

fri - wolny frihed - wolnosc

mulig - mozliwy mulighed - mozliwosc

CZASOWNIKI .

.

Czasowniki posilkowe .

.

Ulomne -"wytarte" od czestego uzywania - i czesto skracane w mowie potocznej .

Skróty sygnalizuje sie w pismie poprzez dodanie apostrofu `

have - have ( heve ) - potocznie ha´ ( he ) - miec ( posiadac )

shell - skal ( skal ) - potocznie ska´ ( ska ) - miec zrobic ( powinnosc )

will - ville - chciec

may - må - móc ( miec zezwolenie )

can - kan ( ken ) - potocznie ka´ ( ke ) - móc ( potrafic )

like - lide ( lide - li ) - lubic

Czasowniki zwykle .

.

Czasowniki sa normalnie zakonczone w bezokoliczniku na - e ( z wyjatkiem ulomnych ) .

mur - mur mure - murowac

Czas terazniejszy tworzy sie od bezokolicznika poprzez dodanie -r .

tworzy sie od bezokolicznika poprzez dodanie -r .

mure - murowac

jeg murer - ja muruje - ale - jeg er murer = ja jestem murarzem ( wczesniejszy przyklad )

TWORZENIE PYTAN .

.

Przez inwersje .

.

Mozna to robic tak jak w jezyku angielskim - ale nie jest to czesto stosowane i na ogól tylko w krótkich zdaniach .

Er du rigtigt klog ? ( czy ty jestes madry ? - wyrazenie nagany )

Er det rigtigt ? ( naprawde ? - wyrazenie zdziwienia )

Za pomoca HV- slów .

.

Ich uzywanie daje podobny szyk zdania jak w jezyku polskim .

hvad - co , jak ( ang. what ) - hvad hedder du ? hvad er klokken ?

jak sie nazywasz ? która godzina ?

hvem - kto , kim ( ang. who ) - hvem er han ?

- kim on jest ?

hvilket - jaki jaka ( przy slowach typu -et ) - hvilket land er du fra ?

z jakiego kraju jestes ?

hvilken - jaki , jaka ( przy slowach typu -en ) - hvilken bus kører til stationen

jaki autobus jedzie do stacji ?

hvor - gdzie ( ang. where ) - hvor bor du ?

gdzie mieszkasz ?

hvornår - kiedy ( hvor + når ) - hvornår kommer ....

kiedy przychodzi ( przyjezdza ) ...

hvordan - jak , w jaki sposób - hvordan kan jeg ....

jak moge ....

hvorfor - dlaczego - hvorfor vil du ....

dlaczego chcialbys ....

hvor mange - jak wiele - hvor mange penge har du ?

jak wiele pieniedzy masz ?

hvor gammel - jak stary ( równiez - ile masz lat ) - hvor hvor gammel er du ?

ile masz lat ( jak stary jestes ) ?

hvorvidt - czy ( hvor + vidt ) - hvorvidt rækker mine penge til det ?

czy wystarczy mi na to pieniedzy ?

hvorfra - odkad ( hvor + fra ) - hvorfra skal vi begynde

skad mamy zaczac ?

hvorhen - dokad ( hvor + hen ) - hvorhen skal vi nu ? ( hvor )

dokad mamy sie udac ?

Inne formy tworzenia pytan .

.

mon - czy ( w znaczeniu jestem ciekawy czy )- mon rækker pengene til det ?

czy wystarczy na to pieniedzy ?

gad - czy ( w znaczeniu jestem ciekawy czy )- gad vide om pengene rækker?

ciekawe czy wystarczy pieniedzy?

PRZYMIOTNIKI I PRZYSLÒWKI .

.

Stopniowanie przymiotników poprzez dodawanie koncówek -ere i -est lub opisowe poprzez dodawanie slówek mere ( more ) i mest ( most ) .

høj - wysoki ( ang. high ) højere - wyzszy højest - najwyzszy

Tworzenie przyslówków od przymiotników poprzez dodanie -t

lav - niski ( ang. low ) lavt - nisko

PRZYIMKI .

Bardzo wazne w jezyku dunskim poniewaz uzywane sa do tworzenia wielu nowych slów .

af - z ( czegos ) afkræfte - af + krafte ( sila ) - zdementowac

bag - za baggrund - bag + grund ( grunt ) - tlo

efter - za , po eftertanke - efter + tanke ( mysl ) - refleksja

forbi - obok forbigående - forbi + gående ( idacy ) - przechodzacy

fra - od , z fradrag - fra + drag ( ciagnac ) - odciagniecie ( od podatku )

frem - naprzód fremskridt - frem + skridt ( krok ) - postep

før - przed ( o czasie ) førtidig - før + tidig ( czasowy ) - przedwczesny

gennem-przez gennemsnit - gennem + snit ( cicie ) - przecietna

i - w iblandet - i + blandet ( mieszany ) - wmieszany ( w cos )

ind - do srodka indgående - ind + gående ( idacy ) - doglebny

inden - wewnatrz indendørs - inden + dørs ( drzwi ) - w pomieszczeniu

indtil - do ( czasu )

hen - tam henlagt - hen + lagt ( polozony ) - odlozony

her - tu herboende - her + boende ( mieszkajacy ) - tu zamieszkaly

med - z ( czyms ) medhjælpær - med + hjælper ( pomagajacy ) - pomocnik

mellem- miedzy mellemlanding- mellem + landing - miedzyladowanie

mod - przeciw modtræk - mod + træk ( pociagniecie ) - kotrposuniecie

om - dookola , o , dla omrejse - om + rejse ( podrózowac ) - podróz okrezna

over - nad , po overlæge - over + læge ( lekarz ) - nadlekarz ( ordynator )

på - na påtænkt - på + tænkt ( pomyslany ) - zamierzony

siden - od ( o czasie ) sidenhen - siden + hen ( tam ) - od tego czasu

til - do tilskud - til + skud ( strzal ) - dodatek ( pieniezny )

tilbage- z powrotem tilbageskridt - tilbage + skridt - cofniecie sie

ud - na zewnatrz udsøgt - ud + søgt ( szukany ) - wyszukany

uden - bez , poza udendørs - uden + dørs ( drzwi ) - na zewnatrz

under - pod underofficer - under + officer ( oficer ) - podoficer

ved - przy , obok vedtage - ved + tage ( brac ) - przyjac ( uchwale )

 

{moscomment}